CHOROBY AUTOIMMUNOLOGICZNE – MECHANIZM POWSTAWANIA I PRZYKŁADY

Rolą naszego układu immunologicznego jest zwalczanie patogenów, które wniknęły do organizmu. Patogen to czynnik chorobotwórczy – bakteria, wirus, grzyb chorobotwórczy, pasożytniczy protist lub robak pasożytniczy. Dla nich środowisko wewnętrzne organizmu zwierzęcego (w tym ludzkiego) jest idealnym siedliskiem, gdyż mają dostęp do składników odżywczych, stałe warunki do namnażania, rozmnażania i rozwoju oraz środki transportu (poprzez krew) do innych tkanek i narządów.

Nasz układ odpornościowy wyposażony jest w cały szereg komórek gotowych do walki z intruzami. Mamy w swoim arsenale:

• komórki pochłaniające obce cząsteczki, mowa oczywiście o makrofagach i neutrofilach.

• Komórki takie jak eozynofile czy komórki NK mają zdolność uwalniania substancji chemicznych powodujących śmierć patogenów lub komórek zakażonych wirusami i komórek nowotworowych.

Wymienione powyżej komórki układu odpornościowego są elementem odporności wrodzonej.

Elementami odporności nabytej (adaptacyjnej) są:

• limfocyty B i limfocyty T, które w walce o nasze zdrowie osiągnęły poziom mistrzowski. Potrafią nie tylko rozpoznać intruza…one się z nim wiążą, „odczytują” go, następnie klonują się z zawrotną prędkością po to, aby uderzyć z potężną siłą. Atakują patogeny przeciwciałami oraz wydzielają specjalne białka powodujące ich śmierć. Mało? To dodam tylko, że cała ta akcja nie idzie na marne, gdyż zostaje zapamiętana na długie lata. Dzięki temu, w razie kolejnego zakażenia danym patogenem, reakcja układu odpornościowego jest tak szybka, że ledwie zdążymy… coś poczuć.

Pytanie zasadnicze: Jak organizm odróżnia komórki własne od obcych? Otóż, limfocyty B i T podczas dojrzewania w szpiku kostnym lub grasicy, są testowane na autoreaktywność. Jeżeli okaże się, że mają skłonność atakować własne komórki i tkanki, wówczas są niszczone w procesie apoptozy (programowanej śmierci komórki).

Niestety, zdarza się u niektórych ludzi tak, że układ odpornościowy zwraca się przeciwko własnemu organizmowi. Mamy do czynienia wówczas z chorobami autoimmunologicznymi. Dlaczego tak się dzieje?
Czynników jest kilka, ale jak dotąd nie poznano bezpośredniej przyczyny.

1. Pierwszy czynnik to dziedziczenie. Członkowie niektórych rodzin mogą dziedziczyć podatność na występowanie niektórych chorób, ale sama podatność genetyczna nie jest wystarczająca do powstania choroby autoimmunologicznej. Często potrzebne są inne czynniki, np. środowiskowe
2. Kolejnym czynnikiem jest płeć – na wiele chorób autoimmunologicznych częściej zapadają kobiety. Przykładem jest tutaj toczeń układowy, na którego kobiety zapadają 9 razy częściej niż mężczyźni (Biologia Campbella, 2020)
3. Następnie wiek – choroby autoimmunologiczne częściej dotykają osoby starsze
4. Niektóre infekcje wirusowe lub bakteryjne mogą skutkować skierowaniem naszego układu odpornościowego przeciwko organizmowi.

Uproszczony mechanizm rozwijania się chorób autoimmunologicznych

W schorzeniach autoimmunologicznych istotną rolę może odgrywać niekontrolowana aktywacja autoreaktywnych limfocytów. Chodzi o to, że komórki odpornościowe mające skłonność do atakowania własnego organizmu, zamiast zostać uśmiercone – są aktywowane.

Może też zdarzyć się tak, że wirus lub bakteria, która wnika do organizmu, pobudza układ odpornościowy, gdyż jest rozpoznawana jako obca cząsteczka – to oczywiście bardzo dobrze. Ale co jeżeli, mówiąc potocznie, bakteria „przypomina w budowie” komórkę naszego organizmu? Do czego to prowadzi? Powstaje wówczas w organizmie reakcja zapalna, komórki układu odpornościowego zostają pobudzone do działania – „układ odpornościowy staje na baczność” Niestety, oprócz komórek obcych, organizm atakuje też swoje własne.

Istnieje bardzo wiele chorób autoimmunologicznych, ja tylko napomknę o kilku

Do chorób autoimmunologicznych zaliczamy Toczeń rumieniowaty układowy, potocznie zwany toczniem. Objawia się on zaczerwienieniem skóry (charakterystyczny kształt motyla na twarzy), gorączką, zapaleniem stawów i dysfunkcją nerek. Dodatkowo występują jeszcze objawy neuropsychiatryczne – drgawki, psychoza, migreny, nieustające (ostre) bóle głowy i udar. Obecnie szansę na przeżycie 20 lat od stwierdzenia schorzenia ma 75 proc. chorych.

Innym przykładem jest Reumatoidalne zapalenie stawów prowadzące stopniowo od obrzęków stawów, stanów zapalnych aż do uszkodzenia chrząstek, kości, więzadeł i ścięgien. To powoduje zniekształcenie stawów i ich usztywnienie. Niestety reumatoidalne zapalenie stawów może atakować także inne narządy naszego organizmu.

Kolejną chorobą jest Stwardnienie rozsiane. Tutaj organizm atakuje swój układ nerwowy, niszczy białka budujące osłonkę mielinową aksonów. Kiedy osłonka zostanie uszkodzona impulsy przewodzone są nieprawidłowo lub wcale, a w dalszej kolejności uszkodzeniu ulega również nerw. Tym samym zmniejsza ich zdolność do przekazywania impulsów. Uszkodzenia dotykają mózgu i rdzenia kręgowego, są niestety nieodwracalne.

Choroba Hashimoto objawia się przewlekłym stanem zapalnym tarczycy i upośledzeniem jej funkcjonowania – czyli zaburzeniem wydzielania hormonów wpływających m.in. na metabolizm
i funkcjonowanie jajników u kobiet.

Nasz układ odpornościowy może zaatakować także komórki beta naszej trzustki. To skutkuje zaburzeniami w wydzielaniu insuliny, hormonu, którego zadaniem jest obniżanie poziomu cukru w krwi. W efekcie rozwija się Cukrzyca typu 1.

Jak leczyć?

W leczeniu chorób autoimmunologicznych stosuje się leki przeciwzapalne, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne mające na celu zmniejszenie aktywności układu odpornościowego czy też uzupełnia się niedobory np. poprzez podawanie insuliny chorym na cukrzycę typu 1.

Choroby autoimmunologiczne wciąż są tematem badań i dyskusji. Rozpoznawanie objawów i diagnostyka są dość trudne, zaś leczenie głównie objawowe.

LITERATURA:
Do sporządzenia tego wpisu korzystałam z wielu źródeł
Podręcznik dla studentów biologii: Biologia Campbella, rok wydania 2020, Wydawnictwo Rebis

Mechanizmy powstawania chorób autoimmunologicznych:
Artykuł naukowy: Agnieszka Owczarczyk-Saczonek, Waldemar Placek „Łuszczyca jako choroba autoimmunologiczna” Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Inne artykuły:
Monika Talarowska, Antoni Florkowski, Agata Orzechowska, Adam Wysokiński, Krzysztof Zboralski Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Funkcjonowanie poznawcze chorych na cukrzycę typu 1

O reumatoidalnym zapaleniu stawów czytałam tutaj
www.advances.umed.wroc.pl/en/article/2013/22/2/193 ; dostęp 20.04.2021

Strony internetowe

O stwardnieniu rozsianym czytałam tutaj
www.neuropozytywni.pl portal publikujący treści związane z chorobami neurologicznymi, dostęp 20.04.2021

Informacje na temat tocznia rumieniowatego układowego zdobyłam z tej strony: www.podyplomie.pl/medycyna/26399,toczen-rumieniowaty-ukladowy-z-objawami-ze-strony-osrodkowego-ukladu-nerwowego